Het zwarte gat

Zwart gat
Wat me trof in het het interview is dat Michael aangeeft na zijn afscheid als profwielrenner in een “zwart gat” te zijn gevallen. Hij raakte in een depressie en ervoer grote leegheid. Hij miste de spanning van het wielrennen: “Ik vond nooit meer ergens de drive, ambitie of passie terug die ik voor mijn sport had gevoeld”.
Vanuit zijn oude Rabobankploeg was hij wel gewaarschuwd. 'Veel mensen zeiden dat het nodig was me te laten begeleiden en klaar te maken voor het stoppen. 'Want dat is niet niks hoor'. Ik dacht: lul niet, dat komt wel goed.' De hulp bleef uit, maar dat kwam van twee kanten: 'Ik had ook aan de bel kunnen trekken.' Ik had een mooi afscheidsfeest gehad en daarna hoorde je van bijna niemand meer wat.

Voorbereiden op het loslaten
In onze gesprekken met ondernemers uit familiebedrijven over bedrijfsoverdracht staan aspecten als ontvlechten, loslaten, overdragen en lekker genieten van de nieuwe levensfase vaak centraal. En niet alleen aan het einde van een carrière, maar soms ook al bij de voorbereiding van een tussentijdse sabbatical.
Het bedrijf goed overdragen is namelijk meer dan alleen een handtekening zetten bij de notaris. Het betekent ook afstand nemen, loslaten en beseffen dat jouw tijd als beïnvloeder en beslisser erop zit. Dat is een lastig proces. Overdragers zijn vaak bang dat de nieuwe generatie het bedrijf om zeep helpt. Dat is geen vreemde gedachte, loslaten van iets waar je je ziel in zaligheid in hebt gestopt, is niet eenvoudig. Voor de ene overdrager is dit loslaten overigens lastiger dan de ander. Het heeft ook zonder meer met karakter te maken. Ik voel me inmiddels ook persoonlijk verbonden met het onderwerp: ben inmiddels 63 jaar en denk hier ook over na.

Een goede voorbereiding op de overdracht is cruciaal. Begin zo vroeg mogelijk, formeer een goed en vertrouwd team om je heen, schakel adviseurs in, probeer zoveel mogelijk te in te lezen, of ervaringsdeskundigen te bevragen over deze belangrijke stap in je leven: ga ook gesprekken aan met “lotgenoten”: “Hoe hebben zij het gedaan? Hoe doorlopen zij het proces?” Durf daarbij vooral ook kwetsbaar te zijn, want dat gaat je verder helpen. Voorbereiding is, meer dan wat ook, het geheim achter elk succes.

Belangrijke onderwerpen
Ik wil graag een aantal belangrijke onderwerpen benoemen:
Gezondheid
Ik heb bij verschillende ondernemers gezien dat zij direct na hun afscheid gezondheidsproblemen kregen. Ondernemen is namelijk net als topsport. Bij het abrupt staken van de gebruikelijke belasting wordt de balans in het neurovegetatieve systeem verstoord. Dat wil zeggen dat het hormonale stelsel en het autonome zenuwstelsel andere prikkels krijgen dan ze gewend waren. Er wordt ook wel gesproken van onttrainingssyndroom. In de sport is het 'zwarte gat' een term die veel gebruikt wordt. Het belangrijkste kenmerk van dit fenomeen is depressie. De kleur zwart verwijst naar een psychische toestand die weinig rooskleurig is.

Het advies in de sport is dan ook om voor het (geleidelijk) beëindigen van een actieve (top)sportcarrière te kiezen: “afbouwen”. En dat advies zou ik ook willen geven aan ondernemers: Geleidelijk aan onthaasten, minderen in de dagelijkse werkbelasting en het laten zakken van de adrenaline en endorfine (gelukshormoon dat verslavende eigenschappen heeft).

Het runnen van een bedrijf heeft veel verslavingsgevoelige aspecten: macht, lifestyle, onkostenvergoedingen, auto, reizen en de extraatjes van het hebben van een eigen bedrijf. Om nog maar te zwijgen van de stimulans van vergaderen, onderhandelen en teamwork. Wordt aan het “afbouwen” te weinig aandacht gegeven dan kan het zomaar gebeuren dat iemand na zijn afscheid met een enorme leegte geconfronteerd wordt, die stress geeft en tot fysieke klachten kan leiden zoals: hartkloppingen, slapeloosheid, depressie, angst en lusteloosheid.

Gebrek aan zingeving
Door de afbouw van werkzaamheden en verantwoordelijkheden als ondernemer krijg je als mens minder (publieke) aandacht en word je ontvlochten uit je normale netwerk. De wereld draait door, maar jouw mail-, app- en telefoonverkeer wordt minder. Je komt letterlijk en figuurlijk meer op afstand te staan. Je krijgt langzaam aan het gevoel geen bijdrage meer te leveren aan de maatschappij. Hier moet je op voorbereid zijn. Zoals Michael Boogerd het omschreef: : 'Ik vond nooit meer ergens de drive, ambitie of passie terug die ik voor mijn sport had gevoeld.” Dat kan een naar gevoel zijn.

Aanbevelingen
• Denk samen, met vertrouwde personen (partner, kinderen, opvolgers, vrienden) na over de invulling van de toekomst en het ouder worden. Formeer een kleine groep mensen die je vertrouwd zijn om je heen, die samen met jou optrekken.
• Denk na over wat het “beste” moment is.
• Plan een exit strategie waarin rekening wordt gehouden met alle persoonlijke, zakelijke, financiële, juridische en fiscale aspecten die komen kijken bij de overdracht.
• Denk na over je vermogen na de overdracht. In hoeverre is dit nog risicodragend in de onderneming? Wat wil je met je vermogen gaan doen? Hoe kun je de opbrengsten van de verkoop het best investeren: Zelf beleggen,
participeren of anders?
• Denk na over het leven na het (gefaseerde) afscheid: vrijwilligerswerk, reizen, omgang met familie (zoals (klein)
kinderen), beleggen, adviseurschap etc. Probeer hierbij ook te prioriteren. Denk hierbij ook aan de seizoenen. In de zomer gaan bepaalde zaken wat gemakkelijker dan in de herfst en winter.
• Denk na over bewegen, ontspanning dan wel sporten.

Ken jezelf. Durf in de spiegel te kijken of ideeën en plannen ook werkelijk realistisch zijn. Het lijkt een labyrint van
keuzes en beslissingen. Praat, praat, praat erover. Deel je vragen, zorgen en verlangens. Begin zo vroeg mogelijk en durf de waarheid in de ogen te kijken en te erkennen dat er een ander levensseizoen aanbreekt. Van Lente, zomer, herfst naar winter.

William Shakespeare
Heel de wereld is toneel
En mannen, vrouwen, allen, enkel spelers.
Ze komen op en treden weer af;
En elk vervult in ‘ t leven vele rollen..

Henry Kissinger:
Als je niet weet waar je heen wilt, zal geen enkel pad je bij je eindbestemming brengen.

Als Promissie weten wij uit de praktijk dat dit onderwerp een groot en emotioneel vraagstuk kan zijn. Stel het onderwerp aan de orde of kom gewoon een keer een kopje koffie met ons drinken. Uiteraard vertrouwelijk. Bedrijfsoverdracht, met name binnen de familie, is immers een onderwerp met vele gezichten en vraagstukken.
Het is onze passie, op cruciale momenten in het leven, naast mensen te staan om samen dit pad te lopen. Van harte uitgenodigd om vrijblijvend contact met ons op te nemen.

Piet Spruijtenburg RAB
Partner - Ondernemersadviseur