Veilig gehecht – Soepel overgedragen?

Positieve en negatieve invloeden
Dat overdracht een lastig proces is, blijkt uit meerdere zaken. Overdracht is gecompliceerd doordat er een familie bij betrokken is die het bedrijf in bezit heeft. Het is niet alleen een juridische aangelegenheid, maar een langdurig proces waarin kennis en sociale netwerken moeten worden overgedragen. Een harmonieuze relatie tussen ouder en kind is daarbij een belangrijke voorwaarde. Maar de invloed en houding van de familie kan een bedreiging zijn voor het overname proces.

Er zijn ook factoren die de een positieve bijdrage leveren aan de overdracht. Als ouder en kind een goede communicatie hebben, wederzijds vertrouwen, respect en begrip voelen en op elkaar ingespeeld zijn, dan draagt dat bij aan het welslagen van de overdracht. Een relatie die door opvolger en overdrager ervaren wordt als positief, draagt bij aan tevredenheid en effectiviteit van het overnameproces. Daarnaast draagt ook geschiktheid van de opvolger en de mate waarin de opvolging volgens logische stappen wordt doorlopen bij aan de effectiviteit van de overdracht.

Hechting
Een positieve relatie tussen overdrager en opvolger wordt bepaald door de mate waarin zij veilig gehecht zijn. Wat is dan gehechtheid? Gehechtheid is een aangeboren neiging om steun te zoeken bij iemand die bescherming kan bieden en een veilige ontwikkeling mogelijk maakt. Hechting gaat over veiligheid en geborgenheid, om van daaruit de wereld te ontdekken en vaardigheden te ontwikkelen. Waarom speelt hechting een belangrijke rol bij het overnameproces? Als kinderen veilig gehecht zijn aan een ouder, draagt dit positief bij aan diverse aspecten van de ontwikkeling van het kind: de ontwikkeling van een positief zelfbeeld, beter om kunnen gaan met stressvolle situaties, zicht krijgen op eigen en andermans gevoelens en in staat zijn om een langdurige vertrouwensband op te bouwen. Kortom: veilige hechting zorgt dat je beter bent in het aangaan en onderhouden van relaties, wat weer van belang is voor prestaties.

Het is echter niet zo dat de hechtingstijl voor altijd vast ligt en niet te beïnvloeden is. Levenservaringen opgedaan in nieuwe relaties dragen bij aan de hechtingsstijl en kunnen dus ook de relatie tussen ouders en kinderen verbeteren. Het welslagen van een overdracht hangt samen met de relatie tussen overdrager en overnemer waarin vertrouwen in elkaar en vertrouwen in zichzelf aanwezig zijn.

Een voorbeeld
Wellicht klinkt dit nog wat abstract. Laten we eens kijken naar een praktijkvoorbeeld. Vader Pieter wilde het familiebedrijf overdragen aan zijn beide zoons: Sjoerd en Pedro. Beiden waren al enkele jaren werkzaam in het bedrijf en wilden graag overnemen. Vader Pieter omschrijft zichzelf als een bevlogen en dominant leider. Dit beeld wordt bevestigd door zijn personeel en zijn zonen. De eerste stap die vader Pieter richting overname zet, is zijn zonen aan te wijzen als leidinggevenden voor de twee hoofdonderdelen van het bedrijf. Hij zegt alleen nog maar op de achtergrond betrokken te willen zijn.

In de praktijk komt Pieter elke dag op kantoor, leest alle e-mails en eist van zijn zonen dat ze net als hij dag en nacht voor klanten klaar staan. Dit leidt al snel tot irritatie. Waar de zonen dachten een stap te kunnen zetten naar meer verantwoordelijkheid zien ze in de praktijk dat hun vader bijna al hun werk controleert en van commentaar voorziet, ook in het bijzijn van medewerkers. Daaronder ligt nog een ander conflict: de gokverslaving van vader Pieter die in het verleden heeft gespeeld en waar niet over gesproken mag worden. Deze verslaving heeft gemaakt dat zijn gezin hem niet altijd vertrouwt.

Als er een gesprek is tussen Pieter en zijn zoons over de formele overdracht escaleert het gesprek. Pieter deelt mee dat hij niet alleen Sjoerd en Pedro, maar al zijn kinderen aandelen wil geven. Als Sjoerd hierover in discussie wil gaan, wordt zijn vader boos. Sjoerd is bang dat betrokkenheid van alle andere kinderen het bedrijf onbestuurbaar maakt. Bovendien vindt hij het niet terecht dat kinderen die niets bijdragen aan het bedrijf wel mee zullen profiteren van de winsten die Sjoerd en Pedro realiseren. Deze discussie leidt tot een escalatie tussen Pieter en zijn zonen waarbij Sjoerd en Pedro het bedrijf verlaten en het contact met hun vader verbreken.

Het is duidelijk dat er in deze situatie geen duidelijk plan was hoe de overdracht moest plaatsvinden en dat de communicatie over beslissingen naar de belangrijkste belanghebbenden ontbrak.

Toch gaat het wringen bij Sjoerd en hij schakelt de hulp in van een relationeel adviseur. Hij wil in ieder geval graag bij het bedrijf kunnen werken, los van een eventuele overname, omdat hij verbinding voelt met het bedrijf. Maar hij is eigenlijk bang voor zijn vader en wil harder worden, denkend dat dat de oplossing is om met zijn vader om te kunnen gaan. Pieter is bereid om deel te nemen aan het adviestraject, Pedro niet. Hij wil niet meer in het bedrijf werken.

In de gesprekken die de adviseur met Sjoerd voert, komt naar voren dat hij onzeker is in vrijwel alle relaties en vooral die met zijn vader. Zijn zelfwaardering is laag als gevolg van de dominante houding van zijn vader en diens onbetrouwbaarheid (de periode van gokverslaving). Het beeld van Sjoerd over zijn vader was kort samengevat: “Zorg dat je het niet met hem aan de stok krijgt. Hij is niet te vertrouwen, want hij liegt immers elke keer aantoonbaar”. Dit denken hinderde hem ook in zijn taken in het heden. Sjoerd is voortdurend bezig met het zoeken naar bevestiging en de nabijheid van zijn vader. Hij is onzeker over zichzelf. Pieter laat daarentegen in al zijn relaties blijken: ik heb jou niet nodig (maar jij mij wel), ingegeven door zijn jeugd waarin hij te jong, te grote verantwoordelijkheden moest dragen.

In het adviestraject worden Sjoerd en Pieter geholpen door vanuit drie contextuele thema’s te werken.
Erkenning:
De mannen krijgen zicht op hoe er gegeven is en wordt in de verschillende gezinsrelaties. Doel hiervan is dat alle personen zich gezien voelen in wie ze werkelijk zijn en hoe ze hebben willen zorgen voor de ander.
Loyaliteit:
De loyaliteit die bestaat tussen ouder en kind wordt zichtbaar gemaakt. In de relatie tussen vader en zoon is er sprake van existentiële loyaliteit die maakte dat Sjoerd ondanks zijn boosheid en angst voor zijn vader toch ook met hem in verbinding wilde blijven. Een ex-vader en ex-zoon bestaan immers niet.
Meerzijdige partijdigheid:
De adviseur werkt vanuit het principe van meerzijdige partijdigheid en schenkt in een casus aandacht aan de situatie van beide partijen door in de 1:1 gesprekken de positie van de ‘ander’ in te nemen. Doordat er gelijktijdig erkenning werd gegeven voor de persoon zelf ontstond meer inzicht in de positie van de persoon zelf én de ander. In gesprek met zijn vader hielp het Sjoerd om de positie van zijn vader te zien. Zo ontstond er een dialoog en zagen beiden mannen elkaar zoals ze eigenlijk waren.

Herstelde hechting
In deze casus was de sleutel naar een succesvolle overdracht het investeren in de relatie tussen vader en zoon. Dat is tenminste wel hoe deze vader en zoon het zelf beleven. De beste aanbeveling kwam van Pieter op een avond voor overdragers en overnemers. Pieter vertelde daar plenair dat hij zelf een pittige leerschool had doorgemaakt om te moeten inzien dat zijn relatie met zijn zoon bepalend was voor het mislukken en later gelukken van de overdracht. In zijn woorden: “Ik raad jullie allemaal aan om te investeren in de relatie met je kind. Zelf heb ik daarin goede hulp gehad waardoor ik inzag hoe mijn eigen houding uiteindelijk beter kon worden”.

Staat uw voor de overdracht van uw bedrijf schakel dan hulp in van één van onze adviseurs om mee te denken en dit proces te begeleiden. Uw familierelaties staan bij onze adviseurs hoog in het vaandel. Wilt u meer informatie over contextuele advisering binnen uw familievraagstuk, neem dan contact op met Marnix van Bruggen.

Bron: dit artikel is geschreven met informatie uit de masterscriptie “In verbondenheid overdragen - Over de samenhang tussen de kwaliteit van de ouder en kind band en hun tevredenheid over het overnameproces van het familiebedrijf.” Ir. M. van Bruggen MSc. Op verzoek kan deze scriptie worden toegezonden o.b.v. controlled circulation.